Encefalopatia wątrobowa

Objawy encefalopatii wątrobowej (EW) różnią się w zależności od stadium choroby. Stanowią szerokie spektrum – od stosunkowo łagodnych, takich jak zaburzenia snu i koncentracji, poprzez zmiany osobowości i różnie nasilone zaburzenia świadomości, aż po zagrażającą życiu śpiączkę wątrobową.

Nawet początkowe stadium encefalopatii wątrobowej (tzw. minimalną lub utajoną encefalopatię) należy traktować bardzo poważnie, ponieważ chociaż w tym stadium nie występują jeszcze łatwe do zauważenia objawy, to obserwuje się tzw. wydłużenie czasu reakcji na bodźce, co jest szczególnie niebezpieczne w przypadku osób będących kierowcami. Takie wydłużenie czasu reakcji i zaburzenia koncentracji, które można wykryć jedynie wykonując specjalne testy (tzw. testy psychometryczne), występują u ok. 60-70% pacjentów z marskością wątroby. Tak więc osoby już na tym wczesnym etapie powinny być prawidłowo diagnozowane i leczone, aby zapobiec nasilaniu się choroby i zmniejszyć ryzyko spowodowania wypadków komunikacyjnych.

Stopień nasilenia objawów encefalopatii określa się za pomocą tzw. skali West-Haven, w której wyróżnia się pięć stadiów choroby. Najbardziej łagodne stadium (oznaczane jako stopień „0”) to takie, w którym nie występują jeszcze łatwe do zauważenia objawy, ale występują już zaburzenia koncentracji i wydłużony czas reakcji. Końcowe, najbardziej nasilone stadium, to takie, w którym chory jest nieprzytomny. Taki stan nazywamy śpiączką wątrobową.

Bardzo ważne jest wczesne rozpoznanie choroby: im wcześniej zostanie rozpoznana encefalopatia wątrobowa i im wcześniej zostanie wdrożone prawidłowe leczenie, tym większa szansa, że choroba nie będzie postępować i objawy nie będą się nasilać. Będzie to miało pozytywny wpływ na jakość życia i ogólny stan pacjenta.

Przewlekła choroba wątroby: Eksperci uważają, że przewlekłe choroby wątroby, takie jak np. stłuszczenie wątroby czy marskość wątroby, bardzo często prowadzą do wystąpienia encefalopatii wątrobowej. Dlatego zawsze należy jednocześnie diagnozować pacjenta zarówno w kierunku rozpoznania pierwotnej choroby wątroby, jak i w kierunku wykrycia encefalopatii wątrobowej.

Objawy kliniczne: Zauważenie i ocena objawów klinicznych są podstawą rozpoznania encefalopatii wątrobowej. Najczęściej w początkowych stadiach choroby występują takie objawy jak uczucie zmęczenia, trudności w koncentracji, trudności zaplanowaniu i wykonywaniu codziennych obowiązków w pracy i w domu, zaburzenia snu (bezsenność lub nadmierna senność), przygnębienie lub nadpobudliwość, czasem niewielkie drżenie rąk. Na podstawie tych objawów określa się stopień zaawansowania encefalopatii wątrobowej i wdraża odpowiednie leczenie.

Testy psychometryczne: Są bardzo pomocne w wykrywaniu encefalopatii wątrobowej na bardzo wczesnym etapie (tzw. minimalna lub utajona encefalopatia wątrobowa). Umożliwiają też dokładniejsze określenie stanu pacjenta. Jednym z częściej wykonywanych testów jest tzw. test łączenia liczb, który można znaleźć w zakładce „Poznaj swoją wątrobę >>> wykonaj test”. Zachęcamy do wykonania tego testu i poznania wyników.

Badanie neurologiczne: W procesie diagnostyki lekarz powinien przeprowadzić badanie neurologiczne. W ośrodkach specjalistycznych wykonuje się niekiedy bardziej zaawansowane badania, takie jak EEG (elektroencefalografia) lub CFF (ang. critical flicker frequency – krytyczna częstotliwość migotania).

Badania krwi: Nie są podstawą do rozpoznania encefalopatii wątrobowej, aczkolwiek w niektórych sytuacjach mogą być pomocne. Najważniejsze jest oznaczenie stężenia amoniaku we krwi, ale jest to badanie dość trudne technicznie (próbka krwi musi być schłodzona i w bardzo krótkim czasie dostarczona do laboratorium, aby wynik był prawdziwy). Wykonywane jest dość rzadko i nie we wszystkich ośrodkach. Natomiast bardzo ważne są inne badania krwi, które pomagają rozpoznać podstawową chorobę wątroby, która to choroba jest pierwotną przyczyną występowania encefalopatii wątrobowej.

Zgodnie z zaleceniami międzynarodowej organizacji ISHEN, do klasyfikacji encefalopatii wątrobowej stosuje się powszechnie tzw. skalę West-Haven, która na podstawie objawów występujących u danego pacjenta pozwala określić stadium zaawansowania choroby:

Główny cel leczenia: zmniejszenie stężenia amoniaku we krwi.

Głównym celem terapii encefalopatii wątrobowej jest zapobieganie przedostawaniu się amoniaku do mózgu.

W jaki sposób można zmniejszyć stężenie amoniaku we krwi:

• Poprzez wspomaganie procesu detoksykacji amoniaku w wątrobie (czyli przekształcania amoniaku w mocznik) – bez względu na przyczynę, która powoduje zwiększenie jego ilości we krwi.
• Poprzez zmniejszenie wytwarzania amoniaku w jelitach i ograniczenie jego przenikania z jelita do krwi.

W jaki sposób stosowane leki zmniejszają stężenie amoniaku we krwi:

• Zmniejszają wytwarzanie amoniaku w jelitach i ograniczają jego wchłanianie z jelit do krwi. Takie działanie ma np. laktuloza lub niektóre antybiotyki niewchłaniające się z przewodu pokarmowego. Jednakże leki te są skuteczne tylko w tych przypadkach, w których na skutek zaburzeń w składzie bakterii jelitowych dochodzi do nadmiernego wytwarzania amoniaku.
• Wspomagają reakcje chemiczne, które prowadzą do przemiany toksycznego amoniaku do innych nietoksycznych substancji. Reakcje te zachodzą głównie w wątrobie, ale też w mięśniach, nerkach i w mózgu. Takim lekiem jest L-ornityny L-asparaginian, nazywany też LOLA. Ta opcja leczenia jest skuteczna bez względu na przyczynę, która doprowadziła do zwiększenia ilości amoniaku we krwi, a przyczyn takich może być wiele.

Ważne kryterium przy wyborze leku: dobra tolerancja

Encefalopatia wątrobowa zazwyczaj towarzyszy przewlekłym chorobom wątroby, które mogą trwać latami. Dlatego leczenie encefalopatii wątrobowej zwykle też jest długotrwałe. Z tego powodu leczenie powinno być dobrze tolerowane i nie powodować żadnych niepożądanych działań ubocznych.

Ostatnie badania wskazują, że skład flory jelitowej (bakterii występujących w jelitach) ma wpływ na rozwój i przebieg wielu różnych chorób, dlatego należy wybierać terapie, które w jak najmniejszym stopniu ten skład zaburzają. Długotrwałe stosowanie niewchłaniających się antybiotyków może prowadzić do niekorzystnych zmian flory bakteryjnej przewodu pokarmowego. Efekt ten jest przedmiotem aktualnych badań.

Inne metody terapii: leczenie żywieniowe

U pacjentów z przewlekłymi chorobami wątroby i encefalopatią wątrobową często występuje niedożywienie. Osoby te cierpią na brak apetytu, zaburzenia smaku i przedwczesne uczucie sytości. Jednocześnie z powodu podstawowej choroby wątroby często mają zwiększone zapotrzebowanie na energię i białko. Niedobory żywieniowe występują niezależnie od masy ciała – mogą dotyczyć również osób z nadwagą. Dlatego bardzo ważną kwestią jest prawidłowe żywienie.